11 lipca – w rocznicę tzw. „krwawej niedzieli” z 1943 roku – obchodzony jest w Polsce Narodowy Dzień Pamięci o Polakach – Ofiarach Ludobójstwa dokonanego przez OUN i UPA na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej Polskiej.

To nowe święto państwowe zostało ustanowione w 2025 roku, by oddać hołd dziesiątkom tysięcy niewinnych ofiar tragicznych wydarzeń na Kresach Wschodnich.

Historyczne tło

W latach 1943–1945 na terenach Wołynia i Małopolski Wschodniej – wchodzących wówczas w skład II Rzeczypospolitej – doszło do jednej z najtragiczniejszych zbrodni w historii Polski. Ukraińscy nacjonaliści z Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) oraz Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) dokonali masowych mordów na polskiej ludności cywilnej. Zbrodnia ta miała charakter ludobójstwa i była elementem planowanej czystki etnicznej, której celem było usunięcie Polaków z tych terenów.

Szacuje się, że w wyniku tej zbrodni zginęło od 80 do 120 tysięcy Polaków – głównie kobiet, dzieci i osób starszych. Precyzyjna liczba ofiar nie jest możliwa do ustalenia, ze względu na skalę zniszczeń i brak pełnej dokumentacji.

11 lipca 1943 – krwawa niedziela

Szczególnie dramatycznym momentem była tzw. krwawa niedziela – 11 lipca 1943 roku. Tego dnia oddziały UPA przeprowadziły skoordynowany atak na blisko 100 polskich miejscowości na Wołyniu. Ataki rozpoczęły się w niedzielny poranek, kiedy ludność zgromadziła się na mszach świętych. Wiernych mordowano w kościołach, a miejscowości palono.

Ofiary ginęły w okrutny sposób – od kul, siekier, noży, wideł i innych narzędzi. Atak miał charakter masowy, brutalny i jednocześnie symboliczny – uderzał nie tylko w życie, ale i w duchowość polskiej społeczności kresowej.

Ustanowienie święta

W 2025 roku Sejm RP uchwalił ustawę ustanawiającą Narodowy Dzień Pamięci o Polakach – Ofiarach Ludobójstwa dokonanego przez OUN i UPA na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej Polskiej. Święto przypada corocznie 11 lipca, właśnie w rocznicę krwawej niedzieli.

Celem tego dnia jest:

• upamiętnienie tysięcy niewinnych ofiar,

• zachowanie pamięci o wydarzeniach, które przez dziesięciolecia były przemilczane,

• edukacja historyczna młodszych pokoleń,

• wyrażenie narodowego hołdu i solidarności z potomkami ofiar.

Święto nie jest dniem wolnym od pracy, ale ma rangę państwową i oficjalną.

Formy upamiętnienia

W ramach obchodów organizowane są:

• uroczystości państwowe i samorządowe,

• msze święte i nabożeństwa ekumeniczne,

• wystawy historyczne, konferencje, publikacje,

• lekcje historii i zajęcia edukacyjne w szkołach,

• działania organizacji kresowych i kombatanckich.

Szczególną rolę w pielęgnowaniu pamięci o zbrodni wołyńskiej pełnią: Instytut Pamięci Narodowej, Muzeum Kresów, środowiska naukowe, a także społeczności lokalne, zwłaszcza wschodniej i południowej Polski, skąd pochodzi wielu potomków ofiar.

Dlaczego ta pamięć jest ważna?

Zbrodnia wołyńska przez dekady była tematem tabu. Dopiero po 1989 roku rozpoczął się proces przywracania jej należnego miejsca w polskiej pamięci zbiorowej. Ustanowienie Narodowego Dnia Pamięci to nie tylko symboliczny gest wobec ofiar, ale także świadectwo odpowiedzialności historycznej i moralnej.

To również przestroga – pokazująca, do czego może prowadzić nienawiść narodowościowa, ideologia skrajnego nacjonalizmu i milczenie wobec zbrodni.